[[@YHRK]] [[@Spiritual]]

Dattātrēya Upanishad
Languages: Telugu and Sanskrit
Script: TELUGU
Sourcing from Upanishad Udyȃnavanam - Volume 4
Translation and Commentary by Yeleswarapu Hanuma Rama Krishna (https://yhramakrishna.com)
NOTE: Changes and Corrections to the Contents of the Original Book are highlighted in Red
REQUEST for COMMENTS to IMPROVE QUALITY of the CONTENTS: Please email to yhrkworks@gmail.com

అనసూయాదేవి - అత్రిమహర్షుల అనువారు పుణ్యదంపతులు. వారి కుమారుడు శ్రీదత్తాత్రేయ అవధూత।

అనసూయాదేవి (మార్కండేయ పురాణము):

దేవహుతి - కర్దముల కుమార్తె. అత్రి మహర్షి భార్య, మహాపతివ్రత. భర్తనే పరమాత్మగా పూజిస్తూ వారివద్ద జ్ఞానోపదేశము పొందియున్నారు.

(పంచమహాపతివ్రతలు = సీత, సావిత్ర, అనసూయ, ద్రౌపతి, దమయంతి)

ఒక సందర్భములో బ్రహ్మ-విష్ణు-మహేశ్వరులు తమ తమ వాహనములైనట్టి హంస-గరుడ-నందీశ్వరులపై అధిరోహించినవారై ఆకాశంలో మేరుపర్వతము వైపుగా పోవుచూ ఉన్నారు. ఒకచోట వారి వాహనములు ఆగిపోయాయి. ఎంతగా ప్రయత్నించినప్పటికీ ముందుకు సాగలేదు. గరుడుడు అది గమనించి, జ్ఞానదృష్టితో విషయము ఏమిటో తెలుసుకొన్నారు. త్రిమూర్తులతో - ‘‘హే త్రిమూర్తి దేవాది దేవులారా! ఇచ్చటనే అత్రి మహర్షి ఆశ్రమము. వారి ధర్మపత్ని అనసూయాదేవి మహాపతివ్రత. ఈ మార్గములో మనము దాటజాలము. ఆ తల్లి పాతివ్రత్యమహిమ అటువంటిది’’ అని విన్నవించారు. అది విని వారు వెనుకకు వచ్చి వేరే మార్గంగా మేరు పర్వతము వైపుగా ప్రయాణించారు.

ఆ తరువాత త్రిమూర్తులు ‘‘మనము అనసూయాదేవి పాతివ్రత్యమును పరీక్షించి, పాతివ్రత్య మహిమ ఎట్టిదో త్రిలోకములకు దృష్టాంతంగా చూపుదాము. తద్వారా ధర్మముయొక్క ఔన్నత్యము కూడా జనులకు పాఠ్యాంశము కాగలదు’’ - అని నిర్ణయించుకున్నారు.

త్రిమూర్తులు బ్రాహ్మణరూపులై అత్రిమహర్షి ఆశ్రమము ప్రవేశించారు. అనసూయ-అత్రి దంపతులు ఆ ముగ్గురు బ్రాహ్మణులను అతిథులుగా లోనికి ఆహ్వానించి ఆతిధ్యమిచ్చారు. ముగ్గురు స్నానానికి వెళ్లబోతూ, ‘‘ఓ అత్రిమహర్షీ। మాముగ్గురికి భోజనము వడ్డించు స్త్రీ దిగంబరీయి ఉండాలి. ఇది మా వ్రతము. ఇది కుదరకపోతే చెప్పండి. మాకు శలవు ఇప్పించండి. వెళ్లివస్తాము’’ - అని పలికారు.
ఆ మాటలు విని అత్రిమహర్షి ప్రశాంతముగా ధర్మపత్ని అనసూయవైపు - ‘‘ఇప్పుడు ఏమి చేద్దాము?’’ అన్నట్లుగా చూచారు. అనసూయాదేవి ‘‘స్వామీ! సరే! అట్లాగే ఆతిధ్యము పూర్తి చేద్దాము’’ - అని పలికారు.

ముగ్గురు బ్రాహ్మణులు స్నానము చేసివచ్చి పీటలమీద భోజనానికై కూర్చున్నారు. అనసూయ ఆ అతిథులకు నమస్కరించి, వారిపై మంత్రాక్షతలు, జలము చల్లారు. అంతే"! ఆ ముగ్గురు అప్పుడే పుట్టిన శిశువులవలె అయిపోయారు. అప్పుడు భోజనము వడ్డించి, ఆ తరువాత ముగ్గురు శిశువులపై మంత్రాక్షతలు, జలము చల్లారు. తిరిగి ఆ ముగ్గురు బ్రాహ్మణ రూపములు పొందారు. వారింక భోజనము చేయసాగారు.

భోజనము చేసిన తరువాత ఆ దేవి వారిపై మరల మంత్రాక్షతలు, జలము చల్లి పసిబిడ్డలుగా మార్చి తన ఆశ్రమములోనే ఆడిస్తూ, మాతృవాత్యల్యముతో ఆనందించసాగారు.

అప్పుడు సరస్వతి, లక్ష్మి, ఉమలులు తమతమ భర్తలను వెతుక్కుంటూ రాగా, మరల ఆ ముగ్గురిపై మంత్రజలము చల్లి తిరిగి అభ్యాగత బ్రాహ్మణరూపులుగా చేసారు.

అది చూచి మెచ్చుకొన్న త్రిమూర్తులు తమ నిజస్వరూపము చూపించి వరము కోరుకోమన్నారు. అనసూయ ‘‘త్రిమూర్తులారా। మాకు సంతానము లేదు! మీతో సమానమైన పుత్రులను ప్రసాదించండి’’ అని ప్రార్థించారు.

అట్టి త్రిమూర్తుల అవతారములే -
బ్రహ్మ అంశగా - చంద్రుడు.
విష్ణు అంశగా - దత్తాత్రేయుడు. (వీరు త్రిమూర్తుల అంశ కూడా).
శివాంశగా - దుర్వాసమహర్షి.
జన్మించారు. వారు ముగ్గురు లోకకల్యాణమూర్తులైనారు.

రామాయణము :

పూర్వము ఒకప్పుడు భూమిపై క్షామము సంభవించింది. భూమిపై వృక్షములు ఫలములు ఇవ్వలేకపోయాయి. జీవులంతా ఎంతో దుఃఖితులైనారు. అప్పుడు భూదేవతయొక్క, మహర్షులయొక్క అభ్యర్ధనను అనుసరించి, తనయొక్క పాతివ్రత్యమహిమతో అనసూయ భూమిపై ఏర్పడిన క్షామమును నివారించారు. అప్పుడు వృక్షములు తిరిగి పుష్పించటము, ఫలములు ప్రసాదించటము నిర్వర్తించసాగాయి.
వనవాసము సందర్భములో సీతారామలక్ష్మణులు అత్రిమహర్షి ఆశ్రమును సందర్శించారు. అప్పుడు అనసూయాదేవి స్త్రీలకు మోక్షప్రసాదమగు ‘సతీధర్మములు’ గురించి బోధించారు. ఆ విధంగా బోధించిన ‘‘భారతనారీ ఉత్తమలక్షణములు, అర్ధాంగి - ధర్మపత్ని - సహధర్మచారిణి - గృహిణి - శబ్దార్థములు, పాతివ్రత్య ధర్మములు, స్త్రీలు నిర్వర్తించి సిద్ధిపొందగల అనేక వ్రతములు’’ - మొదలైనవన్నీ భారత దేశములో అనుసరణీయములై కొనసాగుచూ ఉన్నాయి కూడా! భారతీయ సంస్కృతిలోను, కుటుంబ వ్యవస్థలోను అంతర్లీనమై, - ప్రపంచమంతటికీ ఆదర్శప్రాయమగుచున్నాయి.

అత్రిమహర్షి (భాగవతము) :

సప్తర్షులలో ఒకరు - బ్రహ్మమానసపుత్రుడు. సంతానము కొరకు ధర్మపత్ని అనసూయాదేవితో కూడి తపస్సు చేయగా త్రిమర్తులు వరప్రసాదంగా - వారి ముగ్గురి ఏకాంశగా దత్తాత్రేయుడు కుమారుడుగా కలిగారు. ఆయన ఆత్మజ్ఞాన ప్రకాశముచే అవధూత అయినారు.

భారతము :

ఒకప్పుడు అత్రిమహర్షి తపస్సుకొరకై పోబోవుచుండగా, అనసూయాదేవి ‘‘నాధా! మరి మన బిడ్డలకు రక్షణకై ఎవరుంటారు?’’ అని విన్నపము చేసారు. అప్పుడు అత్రి ‘‘రాజుయొక్క బాధ్యత అది’’ అని పలికి, పృథుమహారాజు దగ్గిరకు వెళ్లారు. ‘‘నీవు విధాతవు। ఇంద్రుడవు’’ అని పలికారు. అది విని, అక్కడ ఉన్న గౌతమహర్షి ‘‘ఈ పృథుమహారాజు - విధాత ఇంద్రుడు ఎట్లా అవుతారు? మీరు ముఖస్తుతి మాటలు ఎందుకు చెప్పుచున్నారు?’’ అని ప్రశ్నించారు. అప్పుడు వారి ఇద్దరి మధ్య సనత్కుమారుని సమక్షంలో వాదోపవాదములు జరిగాయి. ఆ వర్ణన - యుక్తియుక్తిమే - అని అత్రిమహర్షి వాదనను సనత్కుమారుడు ఆధ్యాత్మికార్థంగా ఒప్పుకున్నారు. అప్పుడు పృథువు అత్రికి ధనము, కుటుంబ రక్షణ సమర్పించారు.

బ్రహ్మాండపురాణము:

ఒకప్పుడు రాహువు సూర్యుని మ్రింగటానికి సమీపించసాగారు. అప్పుడు సూర్యుడు గజగజ వణుకుచు, క్రిందపడిపోసాగారు. లోకాలన్నీ చీకటి క్రమ్మసాగాయి. అది గమనించిన అత్రిమహర్షి సూర్యుని సమీపించి ‘‘నీ యథాస్థానమునకు భయమెక్కడిది? నీయొక్క స్వయంప్రకాశమునకు లోటేమున్నది? రాహువు యొక్క రాక - పోకలు కాలచమత్కారము మాత్రమే. నీవో, నిత్యాత్మ సూర్యోదయుడవు’’ - అని ఆత్మతత్త్వపరంగా బోధించారు. ‘‘జీవోబ్రహ్మేతి’’ అను శాస్త్రార్థం పలికారు.
అది విని సూర్యుడు స్వస్వరూపజ్ఞాని అయి, తేజోవంతుడుగా ఆకాశమున స్వస్థానమునకు చేర్చారు.
బ్రహ్మపురాణము : ఒక సందర్భములో అత్రిమహర్షి బ్రహ్మ కూడా అయి, బ్రహ్మస్థానమున ఉండటం జరిగింది.

దత్తాత్రేయుడు:

త్రిమూర్తుల ఏకాంశగా అనసూయ - అత్రిమహర్షులకు దత్తాత్రేయుడు కుమారుడై జన్మించారు. విష్ణుమూర్తి ఒకప్పుడు అత్రిమహర్షికి ప్రత్యక్షమై, ‘‘మీ తపస్సుకి మెచ్చి, మీకు దత్తుడను అగుచున్నాను’’ అని పలికి ఉండటంచేత - ఈయన ‘‘దత్తాత్రేయులు’’ అని పిలువబడ్డారు.

విష్ణ్వంశతో పుట్టిన దత్తాత్రేయుల వారి భార్య పేరు లక్ష్మి. దత్తాత్రేయులవారు ఒకప్పుడు ప్రహ్లాదునకు, వైరాగ్యము పొందియున్న అలర్క మహారాజుకు ఆత్మజ్ఞానము బోధించారు.

దత్తాత్రేయులు అవధూత. ఆయనను తత్త్వజ్ఞానము కొరకై ఆశ్రయించినవారికి పరీక్ష చేస్తూ ఉంటారు. సాంసారిక దృష్టి కలవారికి ఆయన ఉన్మత్తునివలె (పిచ్చివానివలె) స్త్రీలోలునివలె, వ్యసనపరునివలె కనిపిస్తారు. పట్టుదలతో సేవించినవారికి ఆత్మబోధ ప్రసాదిస్తారు.

నాలుగువేదములలోని ‘‘పురుషోత్తముడు, పరమాత్మ’’ లక్షణములు స్వాభావికం చేసుకొన్న మహనీయులు.

మార్కండేయ పురాణము:

ఒకప్పుడు కొందరు మునికుమారులు దత్తాత్రేయుని సేవించటానికై ఆయనను సమీపించారు. ఆయనకు అనేక పరిచర్యలు చేయసాగారు. దత్తాత్రేయులవారు ఒంటరిగా ఉండదలచి, ఒక కొలనులో ప్రవేశించారు. ముని కుమారులు కొలను ఒడ్డున వేచి ఉండసాగారు. అప్పుడు దత్తాత్రేయులు ఒక సుందరమైన స్త్రీని వెంటనిడుకొని, ఆమెతో సరసాలు ఆడసాగారు. అయినా కూడా, ఆ మునికుమారులు స్వామిని వీడలేదు. అప్పుడు ఆ మునికుమారులు చూస్తూ ఉండగానే, - ఆ స్త్రీతో దత్తాత్రేయులవారు సంభోగించసాగారు. అది చూచి ఆ మునికుమారులు ‘‘ఈయన మనకు ఆత్మబోధ ఏమి చెపుతారు?’’ - అని తలచి ఆయనను విడచి తమతమ ఆశ్రమములకు వెళ్ళిపోయారు. (ఆత్మజ్ఞానబోధకు అర్హత పొందలేకపోయారు)

భాగవతము / మార్కండేయపురాణము :

వింధ్య పర్వతసమీపంగా ఉండే మహిష్మతీపుర -హైవయవంశపురాజు, కృతవీర్యుని కుమారుడు - కార్తవీర్యార్జునుడు. ఈతడు ‘గర్గుడు’ అను రాజపురోహితునిచే బోధింపబడినవాడై దివ్యశక్తులకొరకై దత్తాత్రేయులవారిని శిష్యుడుగా ఆశ్రయించారు. ఆయనను సేవించసాగారు.

ఒకరోజు..
దత్తాత్రేయుడు : కార్తకీర్యార్జునా! నీవు మహిష్మతీపుర రాజువు. ఇక నేనో? పిచ్చివాడినని జనులంతా అనుకుంటూ ఉంటారు. ఎక్కడో ఏకాంతంగా 4 కుక్కలను వెంటబెట్టుకొని తిరుగుతూ ఉంటాను.పైగా స్త్రీలోలుడను. నాకు మంత్రాలు రావు. తంత్రాలు రావు. నన్నెందుకయ్యా ‘శిష్యుడిని’ అని చెప్పుకొని ఆశ్రయిస్తావు? మీ రాజ్యాలలో ఆశ్రమవాసులైన రాజగురువులను పట్టుకో. వాళ్లు నీకు కావలసినవేమైనా ఉంటే - అవి ఇస్తారు. నేను త్రాగుబోతును. స్త్రీలోలుడను. నాకు సేవచేస్తే నీకేమి లాభం?

కార్తవీర్యార్జునుడు : స్వామీ! మా దేశములోని వేద పండితులందరూ ‘‘వేదములు కుక్కల రూపంగా దత్తాత్రేయుల వారిని ఆశ్రయించి ఉంటాయి’’ - అని చెపుతారు. మిమ్ములను ఆశ్రయించవలసినదిగా మా పెద్దల ఆజ్ఞ. మేము ‘దృశ్యభావన’ అనే వ్యసనముచే ‘మాయ’ అనే మత్తు ఎక్కి ఉన్న దౌర్భాగ్యులము. మీరో? సాక్షాత్ విష్ణు భగవానుని అవతారపురుషులు. మీరు ‘‘అవధూత’’ అని మా పండితుల నిర్ణయము.

(అవధూత = ‘‘జగత్తు’’ అను వ్యవహారమంతా ఆత్మ తత్త్వమునందు త్రోసివేసి, సమస్తమును స్వాభావికంగా ఆత్మానందమునందు ఏకము చేసి ఉండు మహాయోగి / యోగయోగీశ్వరుడు.

అందుచేత మిమ్ములను మనసా, వాచా, కర్మణా సేవించుటయే భక్తి-జ్ఞాన-యోగ-సర్వసమర్పణాభ్యాసముగా నిర్ణయించుకున్నాము. కనుక మీ సేవను నాకు అనుగ్రహించండి.

కొన్నాళ్ళు గడిచాయి. ఒకరోజు దత్తాత్రేయులవారు కార్యవీర్యార్జునిని పిలిచి, ‘‘ఏదీ। నీ భుజములు చూపించు’’ - అని పలికారు. తనయొక్క అపాన వాయువుచే ఆతని భుజములును నల్లగా కాల్చివేసారు. అయినా కూడా ఆ విధంగా నల్లగా మాడిపోయిన భుజములతోనే దత్తాత్రేయుల వారిని సేవించటము కొనసాగించారు.

అప్పుడు కార్తవీర్యార్జుని సేవానిరతి, భక్తి, స్తుతులకు మెచ్చుకొని ఈ విధంగా పలికారు.

దత్తాత్రేయుడు : కార్యవీర్యార్జునా! నిన్ను మెచ్చుకుంటున్నానయ్యా! ఏమి వరం కావలో కోరుకో. అది ప్రసాదిస్తాను.

కార్తవీర్యార్జునుడు : గురువర్యా! దత్తాత్రేయా? మీరు వరం ఇస్తానన్నారుకనుక, మీ భక్తుడనై మిమ్ములను కోరుకుంటున్నాను.
(1) అత్యంత బలోపేతమైన వేయి బాహువులు (భుజములు, చేతులు)
(2) రాజ్యాధికారము
(3) అరివీర భయంకరమైన బల-పరాక్రమములు-అనుగ్రహించ ప్రార్థన.

దత్తాత్రేయులవారు : తథాస్తు। అట్లే అగుగాక। ముల్లోకములలో నీతో సమానమైన బలవంతుడు మరెవ్వరూ ఉండరు. విష్ణు అంశ తప్పితే నిన్ను ఎవ్వరు జయించలేకుండునుగాక। ఇక వెళ్ళిరా! వేయిచేతులతో శివభక్తుడవై శివాభిషేకములు నిర్వర్తించుము.
ఈ విధంగా దత్తాత్రేయుడు కార్తవీర్యార్జునిని సంతోషపరచి పంపివేసారు.

అట్టి దత్తాత్రేయులవారు జ్ఞాననిధి. కరుణాసముద్రుడు. ‘‘శరణన్నవారిని కాపాడుటము’’ అనే అంతర-హృదయదీక్ష కలవారు. తలచుకొని మనస్సులో నమస్కరిస్తే చాలు, - ఆధ్యాత్మిక భావాలు ప్రసాదించగల జగద్గురువు.

ఈ విధంగా కొన్ని పౌరాణిక విశేషాలు దత్తాత్రేయులవారి గురించి ముచ్చటించుకున్నాము.

‘‘శ్రీ గురుదత్త - బీజాక్షర బ్రహ్మవిద్య’’ చే తెలియబడువారు, ‘‘ఆనంద విగ్రహులు’’ - అగు శ్రీపాద నారాయణాకార-శ్రీమన్ -దత్తాత్రేయ స్వామివారిని ఉపాసించుచున్నాము. శరణు వేడుచున్నాము.

🌹 (దత్-త్‌త్-త్రేయః = ‘తత్’ సహజ ఆత్మ స్వరూపమును ఎలుగెత్తి ప్రకటించు జగద్గురువు।
త్రేయః = త్రిగుణమునకు ఆవలి తత్ దత్ స్వరూపుడు. (‘తత్’ స్వరూపము బోధించువారు).
🌹 దత్ (జీవాత్మను) తత్ - రేయః = ఈ సమస్తమునకు స్వకీయమగు ‘తత్’ యొక్క కిరణముగా కలవారు)
🌹 అత్రి మహర్షికి విష్ణుభగవానునిచే దత్తమైనవారు.

సదా దత్తోఽహమస్మి మంత్రము:

సర్వసంపత్ వృద్ధికర షడక్షర (6) దత్తాత్రేయ:

‘ఓం’ ఇతి ప్రథమం। ‘శ్రీం’ ఇతి ద్వితీయం।  
‘హ్రాం’ ఇతి తృతీయం। ‘క్లీం’ ఇతి చతుర్థం।  
‘గ్లౌం’ ఇతి పంచమం। ‘ద్రాం’ ఇతి షష్ఠమ్।

ఓం శ్రీం హ్రాం క్లీం గ్లౌం ద్రాం

మంత్రము -

దత్తాత్రేయ అష్టాక్షరీ మంత్రము
(అష్టమూర్తి - అష్టమంత్రా)

దత్తాత్రేయ సత్యానంద చిదాత్మక మంత్రము

దత్తాత్రేయ బీజాక్షర ద్వాదశాక్షర మంత్రము (12)

దత్తాత్రేయ ‘‘బీజ’’ షోడషాక్షరీ మంత్రము (16)

దత్తాత్రేయ బీజాక్షర చతుర్ధంత షోడశాక్షరీ।

దత్తాత్రేయ హరేకృష్ణ మహామంత్రము

దత్తాత్రేయ - ‘‘తత్’’ స్వరూపులై జీవాత్మను ప్రకృతిని - ‘‘దత్’’ = పరమాత్మకు సమర్పించు బోధ ప్రసాదించువారు.

• తత్ సహజాత్మస్వరూపమును ఆశ్రితజనులకు - (తత్-దత్) - అనుగ్రహించువారు.
• ‘త్రేయ’ - త్రిగుణములకు ఆవల ‘తత్’ స్వరూపులై సమస్త బ్రహ్మాండములను ‘దాత్’ - ఇచ్చివేయువారు.
• త్రిగుణములకు అవలగల తత్‌దత్ స్వరూపులు. దత్ (జీవాత్మ) - తత్ (పరమాత్మ) - త్రిగుణాత్మక స్వరూపులు.
• ‘ఓం’ కార - సర్వాత్మక, సర్వతత్త్వ, సర్వసాక్షి స్వరూపమునకు నమస్కారము.
• ‘ఓం’ సమగ్రము, సత్యము, నిత్యము అగు ఆత్మ భగవానునికి నమో నమః।
• విష్ణునా అత్రి-దత్త → దత్తాత్రేయాయ నమః

ఒకానొక సందర్భములో భక్తజన పరాయణుడగు శ్రీమన్నారాయణుడు లీలా వినోది అయి, సత్యక్షేత్రము (సత్యలోకము, బ్రహ్మలోకము) నకు విజయం చేశారు. నారాయణ భగవానుని రాకను బ్రహ్మానందభరితులైన బ్రహ్మదేవుడు స్వామికి స్తుతి, ఆవాహన, సింహాసన, అర్ఘ్య, పాద్యాదులను సమర్పించి పరమభక్తితో ఆత్మనివేదన నిర్వర్తించారు.

శ్రీమన్నారాయణుడు : కుమారా! సృష్టికర్తా। బ్రహ్మదేవా! బహుకళాత్మకంగా మీచే సృష్టించబడుచున్న విశ్వరచన, అందలి ప్రియస్వరూపులగు జీవులు - సమస్తము క్షేమమే కదా?

బ్రహ్మదేవుడు: తండ్రీ। ఆదినారాయణా। పరబ్రహ్మమూర్తీ! తమరు సర్వజ్ఞులు. మీకు తెలియనిదేమున్నది? మీరు అన్నట్లు - శోభాయమానంగాను, కళాత్మకంగాను మీరు ప్రసాదించిన ‘సృష్టిశక్తి’చే కల్పించుచున్నాను. అయితే, నా కల్పన అగు సృష్టి సామ్రాజ్యములో ప్రవేశించిన జీవులు మీ మాయచే తమ సహజరూపమును ఏమరుచుచున్నారు.

ఇంద్రియములకు ఎదురుగా కనిపిస్తున్న దృశ్యముతో తన్మయులై, కామ క్రోధ లోభ మోహ మద మాత్సర్య పాశములను తమకుతామే కల్పించుకొని బద్ధులగుచున్నారు. జన్మ కర్మ చక్రములో తగుల్కొని బహుదుఃఖితులు అగుచున్నారు. ఈ జీవుల జనన-మరణ-గర్భశోకాది సంసార దుఃఖములను చూస్తూ ఉన్నప్పుడు నా హృదయము ద్రవిస్తున్నది. స్వామీ! మేమంతా అట్టి సమస్త దుఃఖములనుండి (From all kinds of worries) తరించి ఆత్మానారాయణ మహాసామ్రాజ్యములోనికి ప్రవేశించగల ఉపాయమేమిటి? మేమంతా తరించగల ‘తారకము’ను ఉపదేశించమని ప్రార్థిస్తున్నాను.

శ్రీమన్నారాయణ భగవానుడు : ప్రియ సృష్టి ప్రజ్ఞానంద స్వరూపా! బ్రహ్మదేవా! సత్యానంద చిదాత్మకం సాత్త్వికం మామకం ధామ ఉపాస్వ - (ఇతి ఆహ)। సమస్త సంసార దుఃఖములకు తరుణోపాయము - సత్య - ఆనంద - చిదాత్మకము, పరమ సాత్త్వికము (సత్ ఆత్మికము) అగు నాయొక్క ధామము (లేక) స్థానము సిద్ధించుకోవటమే - ఉపాయము. ఎవ్వరైతే ‘‘జీవాత్మరూప తృష్ణ - దృశ్య-సంబంధములతో సహా ఇక్కడి సమస్తము కేవలాత్మ స్వరూపుడునగు నాచేతనే దత్తము (ఇవ్వబడటము, ప్రదర్శించబడటము) జరుగుచున్నది’’ - అను అర్థమును కలిగియన్న - ‘‘సదా దత్తోఽహమస్మి’’ అను మంత్రార్థసిద్ధిని పొంది, అనునిత్య, స్వాభావిక ఆత్మభావన కలిగి ఉంటారో, - (A sense that I am the generating and disolving source of what all being externally experienced):-
న తే సంసారిణో భవంతి।- అట్టి ఆత్మతత్త్వ మనన రూప మంత్రోపాసన చేయువారు సంసార బంధము కలిగియుండే ప్రసక్తియే ఉండదు.

ఈ విధంగా ఆత్మానారాయణుడగు శ్రీమన్నారాయణునిచే వివరణగా బోధించబడి, బ్రహ్మదేవుడు ‘‘విశ్వరూపధరుడు, విష్ణువు అయినట్టి శ్రీమన్నారాయణుని శ్రీమత్ దత్తాత్రేయ పరతత్త్వస్వరూపముగా ధ్యానించసాగారు. ఈ విధంగా దత్తాత్మిక-త్రిమూర్త్యంశ రూపమును భావనాత్మకంగా ఉపాసించసాగారు.

దత్తాత్రేయ నామములో
‘‘దమ్’’ - ఇతి ‘‘హంస’’। (జీవుడు / జీవాత్మ) (The Relative Self) (ఒక సందర్భము నాదైన - ‘నేను’).
‘దామ్’ - ఇతి దీర్ఘము। (ఈశ్వరుడు)। (The All pervading self) (సమస్త సందర్భములు నావైన ‘నేను’).
తత్ - బీజము (కేవలమగు ఆత్మ) (The Absolute self) సమస్త సందర్భములకు సంబంధించక, ఆవలగా ప్రకాశించు నేనైన ‘నేను’.
బీజస్థమగు ‘దామ్’ - ఇది ఏకము, అక్షరము అగు పరమాత్మ (The All inclusive / comprehensive self)
(That SELF which is encompassing all else while being also beyond).

‘దత్తాత్రేయము’ అనునది తరింపజేయు ‘తారకము’. అట్టి దత్తాత్రేయతత్త్వమే ఉపాసించవలసినట్టిది. (ఉపాసితవ్యం). తెలుసుకోవలసినట్టిది (జ్ఞేయమ్). ‘జన్మ’ మొదలైన గర్భశోకముల నుండి తరింపజేయునది. (గర్భాది తారణమ్।)

‘దత్తాత్రేయ జపమంత్రమునకు’
ఛందస్సు - గాయత్రీ। దేవత - దత్తాత్రేయుడు

ఒక చిన్న ‘‘మర్రి విత్తనము (వటబీజము)’’లో - ఆ వటమహావృక్షముయొక్క సుదూరముగా భూమిలో విస్తరించు వ్రేళ్లు, అతి పెద్దదగు కాండము, విస్తారమైన కొమ్మ-ఉపకొమ్మలు, ఆకులు, పుష్పములు, మర్రికాయలు, వాటి వాటియొక్క భౌతిక (Physical) మరియు రసాయనిక (Chemical) వస్తు ధర్మములు, పునఃగా చిగురించటము - ఇవన్నీ కూడా - మౌనరూపంగా దాగి ఉంటాయి కదా!

అట్లాగే… ‘దత్త’ బీజములో - (దత్-తత్-జగత్తు. జగత్తులలోని జీవుని రూపము - ఆ రెండిటికి ఆధారమైన ‘తత్’ మొదలైన) విశ్వవిశేషములన్నీ దాగి ఉన్నాయి.

అట్టి అక్షరమై (శాశ్వతమై) దాగి ఉన్న ద్రష్ట - దర్శన - దృశ్యముల మూలము గురించి వ్యాఖ్యానించుకొంటున్నాము.

అట్టి వ్యాఖ్యానము షట్ (6) అక్షరాంశములుగా చెప్పబడుతోంది. (ఒకే అక్షరము ఆరు అక్షర విభాగములుగా వివరించుకుంటున్నాము)

ఈ ఆరు → ‘‘ఏకాక్షర దత్తాత్రేయ - షట్ బీజాక్షరములు’’

ఈ ‘6’ బీజాక్షరములను ‘‘నమో భగవతే దత్తాత్రేయాయ’’ అని ‘చివరగా ’ కలిగి ఉండి జపించువారికి ఈ బీజాక్షరసహిత దత్తాత్రేయ మహామంత్రము భౌతిక - మానసిక - అధ్యాత్మికమైన సర్వ సంపదలను (దైవీగుణములు మొదలైనవాటినన్నిటినీ) సిద్ధింపజేయగలదు. యోగము యొక్క ‘‘అఖండాత్మతో మమేకము’’ అను యుక్తస్థితి ప్రసాదించగలదు.

ఫట్ - భూర్భువస్సురాః ఇతి దిగ్భంధం.

ద్రం (లేక) ద్రాం దత్తాత్రేయాయ నమః ‘8’ అక్షరముల మంత్రము.

ద్రమ్ = దారమ్ - ప్రసాదించునది
ద్రామ్ = దారమ్ - ఏకము చేయునది.
దత్తాత్రేయ - ఇతి = సత్య ఆనంద చిదాత్మకము
నమ - ఇతి = జీవన్ బ్రహ్మైక్య / దృశ్య ద్రష్టైక్య ‘పూర్ణాత్మకార్థము’. (‘‘జీవాత్మతో కూడుకొని, నాయొక్క దృశ్యానుభవముతో సహా పరమాత్మ స్వరూపుడనగు పూర్ణాత్మరూపమే’’ - అను అర్థము)

‘‘గాయత్రీ’’ ఛందః। ‘సదాశివ’ - ఋషిః। ‘‘దత్తాత్రేయో’’ - దేవతా।
‘‘దత్తాత్రేయ’’ - ఇతి కీలకమ్। తదేవ బీజం। నమః శక్తిః।

భజవతి। -

ఇది ద్వాదశీ మంత్రరాజము. (12) అక్షరములు కలిగియున్నది.

‘జగతీ’ - ఛదః। ‘సదాశివ’ - ఋషిః। ‘దత్తాత్రేయో’ - దేవతా  
‘ఓం’ ఇతి - బీజం। ‘స్వాహా’ - ఇతి శక్తిః।  
‘‘హ్రీ’’ ‘‘క్లీం’’ - ఇతి శీర్షే। ‘ఏహి’ - ఇతి శిఖాయాం।  
‘దత్త’ - ఇతి కవచే। ‘‘ఆత్రేయ’’ - ఇతి చక్షుసి।  
‘స్వాహా’ ఇతి - అస్త్రే। 

తన్మయో భవతి య ఏవం వేద।

Ⅰ. మంత్రము

ఈ షోడశాక్షరీ మహా మంత్రముయొక్క తత్త్వమును ఎరిగి, మంత్రోచ్ఛారణచే దత్తాత్రేయభగవానుని ఉపాసించువారు తన్మయుడు కాగలడు. (తదేవాహమ్- ఆ దత్తాత్రేయ తత్త్వమే నేను - అను) స్వాభావిక సత్యమును సిద్ధించుకొనగలరు.

శ్రీ దత్తాత్రేయ షోడాశాక్షరీ మంత్ర వ్యాఖ్యానము

భక్తి, శ్రద్ధ, సేవాభావము, గురుశుశ్రూష లేనివానికి ఈ షోడసాక్షరీమంత్రరాజమును ఉపదేశించరాదు. ప్రాణం దేయః। మానం దేయం। చక్షర్దేయం। శ్రోత్రం దేయం। షడ్డంశ శిరశ్ఛినత్తి। షోడషాక్షరమంత్రో న దేయో భవతి। అర్హతలేనివానికి ప్రాణమానములుగాని, కళ్లు గాని చెవులుగాని ఇవ్వవచ్చునేమో। అంతేగాని షట్ దర్శనశిరస్సులను (అరిషట్‌వర్గములను) ఖండించగల షోడశాక్షరీమంత్రము ప్రసాదించరాదు. ఉత్తమసేవాభావన, పరాభక్తి, సద్గుణములు గల శిష్యునికి ఈ షోడశాక్షరీ మహామంత్ర జప రహస్యార్థమును గురువు తప్పక ప్రేమగా ప్రసాదించును గాక। అది గురు-శిష్యులిరువురికి శుభప్రదము కాగలదు.

Ⅱ. షోడాశాక్షరీ

Ⅲ. ‘గాయత్రీ’ ఛందః। సదాశివ ఋషిః, దత్తాత్రేయో దేవతా।
‘ఓం’ బీజం। స్వాహా శక్తిః। చతుర్ధ్యంతం కీలకం।

భూర్బువస్సువ ‘ఓం’ - (భూః భువః సువః - ఓం) - ఇతి దిగ్బంధః।।

పై మంత్రములలో ఏదో ఒకటి నిత్యము జపించువాడు ‘సచ్చిదానంద సుఖీ, మోక్షీ’ అగుచున్నాడు.

సౌః ఇత్యంతే ‘శ్రీవైష్ణవ’ ఇతి ఉచ్యతే। తజ్జాపీ విష్ణురూపీ భవతి।

ఈ మంత్రము జపించువాడు స్వయమ్ విష్ణురూపుడు (Al-present and Al-pervading Self) అగుచున్నాడు.

పై మంత్రములయొక్క పరమార్థమును వ్యాఖ్యానించుకొని, శ్రవణము చేసి అర్థం చేసుకోవటం చేత సర్వత్రా సమదర్శనమును (సమస్తమునందు స్వస్వరూపాత్మను, సమస్తము స్వస్వరూపాత్మయందు) ఇక్కడే, ఇప్పుడే ఈ జీవుడు సిద్ధించుకోగలడు.

ఈ మంత్రమునకు -
అనుష్ఠుప్ - ఛందస్సు।
సదాశివ - ఋషి।
దత్తాత్రేయో - దేవతా।

(అనుష్టుప్ ఛందః) - మయా-ధీతః। - ఇతి దిగ్బంధః।।

ఈ హరేకృష్ణ దత్తాత్రేయ మహామంత్రము ఉపాసించువారి యొక్క ఆ బ్రహ్మ-జన్మపర్యంతము (బ్రహ్మ నుండి జన్మ వరకు) దోషములు నివారణము అవగలవు. లోక శ్రేయోభిలాషి కాగలడు (సర్వోపకారీ). సమస్త బంధములు విడివడినవై మోక్ష స్వరూపుడు కాగలడు.

ఇందలి అర్థముయొక్క అధ్యయనము మోక్షమును ప్రసాదించగలదు.

విష్ణుభగవానుడు (శ్రీమన్నారాయణస్వామీ!)

‘ఓం’ అని ఎలుగెత్తి పలికెదరు గాక। వ్యాహృతము నిర్వర్తించెదరుగాక। (ఓం ఇతి వ్యాహరత్)

శ్రీ దత్తాత్రేయ స్వామి → ‘స్మరణ’ మాత్రముచేతనే సంతోషించువారు. సంసార మహాభయమునకు నివారణోపాయము. చిదానంద స్వరూపులు. బాల - ఉన్మత్త పిశాచవేషములు ధరించువారు. మహాయోగి వరేణ్యులు. ‘అవధూత’ అయినట్టి వారు. మాతృదేవత అగు అనసూయాదేవికి ఆనందము కలిగించువారు - అత్రి మహర్షి కుమారులు. సమస్త కోరికలను భక్తులకు నెరవేర్చువారు.

‘‘ఓం’’ కారముతో కలిపి(పై) ‘‘దత్తాత్రేయ’’ అభివర్ణనము (మంత్రము పలుకుట) వలన (వ్యాహరన్) బంధములన్నీ తొలగగలవు.

✡︎ ‘‘ఓం’’ అను వ్యాహరణము (పలుకు)చే భవబంధమోచనము కాగలదు. (‘ఓం’ - ఇతి వ్యాహరేత్ భవబంధ మోచనా యేతి)।
✡︎ ‘హ్రీం’ - అను వ్యాహరణముచే సకల విభూతులు - ప్రసాదించబడగలవు. (హ్రీం - ఇతి వ్యాహరేత్ సకల విభూతి దాయేతి।)
✡︎ ‘క్రోం’ - అను వ్యాహరణము (పలుకుట)చే సాధ్యాకర్షణము లభించగలదు. (‘క్రోం’ - ఇతి వ్యాహరేత్ సాధ్యాకర్షణాయేతి)। అందరికీ ఆకర్షితుడై ఉండగలడు. (Respected and liked by all).
✡︎ ‘సౌః’ అను వ్యాహారణములచే అనేక విధములుగా బాహ్యంగా ప్రసరించు మనస్సును నిరోధించగలరు. (సౌః ఇతి వ్యాహరేత్ సర్వమనః క్షోభయేత్). మనస్సును మధించి, చంచలత్వమును వదిలించి, అద్దానిని ఆత్మయందు స్థాపించగలరు.
✡︎ ‘‘శ్రీం’’ - అను వ్యాహరణము (శబ్దము పలుకుట)చే మహత్తరమగు ‘ఓంకారము’ అని పలుకుట అగుచున్నది. (‘శ్రీం’ ఇతి వ్యాహరేత్ మహా ‘ఓం’ ఇతి వ్యాహరేత్)। జీవునియొక్క శాశ్వతత్త్వము పలకటము అగుచున్నది (చిరంజీవినే)।
✡︎ ‘‘వషట్’’ అని పలకటము - ‘‘ఆత్మయొక్క పరమార్థమును మాకు వశము చేయుమని ప్రార్థన’’ (వషట్ - ఇతి వ్యాహరేత్ వశీకురు। వశీకురు।)
✡︎ ‘‘వౌషట్’’ - అని పలకటముచే ‘‘ఆత్మతత్త్వము నన్ను ఆకర్షించునుగాక। నాకు అన్నిటికంటే ఆకర్షితము (ఇష్టము) అగుగాక।’’ అని అనటము (‘వౌషట్’ - ఇతి వ్యాహరేత్ ఆకర్షయ। ఆకర్షయ।)
✡︎ ‘హుమ్’ అనే పలుకుటచే అసూరీసంపత్తి (అహంకారం, దర్పము, క్రోధము, పారుష్యము, అజ్ఞానము మొదలైనవి) తొలగగలవు. (విద్వేషత్వము పొందగలవు). (హుం-ఇతి) వ్యాహరేత్ విద్వేషయ। విద్వేషయ।)
✡︎ ‘‘ఫట్’’ - అను పలుకుటచే (ఆసురీగుణములను, బద్ధకము - అశ్రద్ధవంటి) తమో లక్షణములు మొదలంట్ల పెకలించివేయబడగలవు. (ఫట్ ఇతి వ్యాహరేత్ ఉచ్చాటయ। ఉచ్చాటయ)
✡︎ ‘‘ఠఠ’’ - అను వ్యాహరము (పలుకుట)చే మనోబుద్ధి, చిత్తములయొక్క చాంచల్యమును స్తంభింపజేయటము జరుగగలదు. (ఠఠేతి వ్యాహరేత్ స్తంభయ। స్తంభయ)
✡︎ ‘‘ఖఖ’’ - అని పలుకుటచే అజ్ఞాన తమస్సు (Ignorance) - మర్దింపబడగలదు (ఖఖేతి వ్యాహరేత్ మారయ। మారయ)।

ఓం భగవతే దత్తాత్రేయా। ఈ ‘విశ్వము’ అనబడే సమస్తము తమ సంపదయే। సమస్సంపన్నాయ। సమస్సంపన్నాయ స్వాహా! సమస్తము పరిపోషిస్తూ ఉన్నది మీరే! పోషయ। పోషయ।

స్వామీ! నన్ను సంసార (దృశ్యముతో కామక్రోధ పూర్వక) సంబంధ కల్పింత బంధములను, (ఆత్మభావనకు వ్యతిరిక్తమగు) అన్యరూప (పర) మంత్ర - యంత్ర - తంత్రములను ఖండించి వేయండి. (పరమంత్ర - పరయంత్ర- పరతంత్రాం ఛిందయ। ఛిందయ।). దుష్ట గ్రహపీడనములను మాపట్ల నివారింపజేయండి (గ్రహాన్ నివారయ। నివారయ।).

మానసిక, శారీరక ఆధి వ్యాధులు మమ్ములను బాధించకుండా ఉపశమింపజేయండి. (వ్యాధిం నివారయ। నివారయ।). మా దుఃఖములను హరించివేయండి. (దుఃఖం హరయ। హరయ।) స్వామీ! దారిద్ర్యము పారిపోయేటట్లు (నిద్రావణము) చేసివేయండి. (దారిద్ర్యం నిద్రావయా। నిద్రావయ) మా దేహమును తమరు పరిపోషించి రక్షించెదరు గాక। మా చిత్తము పరిశుభ్రమై ఆనందయుక్తమై ఉండునట్లుగా తీర్చిదిద్దండి. దేహం పోషయ। పోషయ। చిత్తం తోషయ। తోషయ।

సర్వ మంత్ర, సర్వ యంత్ర, సర్వ తంత్ర, సర్వ పల్లవ (చిగురుల) ‘స్వరూపుడగు పరమశివునకు నమస్కారము.

ఓం నమః శివాయ। ఓం నమః శివాయ। ఓం నమః శివాయ

అష్టాక్షరీమంత్రము

ఓం। ద్రాం దత్తాత్రేయాయ స్వాహా
         1     5                    2        = (8)
ఓం। ద్రం దత్తాత్రేయాయ స్వాహా।
         1     5                    2        = (8)

అనుష్టుప్ - ఛందస్సు.
సదాశివ - ఋషి।
‘దత్తాత్రేయో’ - దేవతా।

ఓం - ఇతి బీజమ్। స్వాహా - ఇతి శక్తిః।। ద్రాం ఇతి కీలకం।

ఈ అష్టాక్షర మంత్రము అష్టమూర్తులతో కూడిన ‘అష్టమంత్రము’ అగుచున్నది.

ఈ మంత్రమును అర్థపూర్వకంగా ఉపాసించటముచే - సమస్త బంధములు ముడివీడినవై, - అవన్నీ - ఆత్మ మాధుర్యమును సంతరించుకోగలవు.
(విష్ణు భగవానుడు తనకు తానే అత్రి మహర్షికి సమర్పించుకున్న - విష్ణుతత్త్వ - దత్తాత్రేయము)

ఎవ్వరైతే పైనచెప్పబడిన అష్టమూర్తీ సంజ్ఞా మంత్రమును అష్టాక్షరరూపంగా నిత్యము ఉపాసిస్తూ ఉంటారో - అట్టివారు వాయువు, అగ్ని, చంద్రుడు (సోమ), సూర్యుడు, ఆదిత్యుడు, బ్రహ్మ విష్ణువు, రుద్రులవలె (దోషములన్నీ తొలగగా) ‘సోఽహమ్’ భావనను స్వాభావికరూపంగా సిద్ధించుకోగలరు.

దత్తాత్రేయ అష్టాక్షరమహామంత్రము (మరియు) తదితరములైన (ఈ దత్తాత్రేయోపనిషత్‌లోని) దశాక్షర (10), ద్వాదశాక్షర (12), చతుర్దశాక్షర (14), షోడశాక్షర (16) మొదలైన బీజాక్షరములతో కూడిన - మంత్రములు జపించుటచే శతసహస్ర (లక్ష) గాయత్రీ ఉపాసనలతో సమానఫలము పొందగలరు. అది శతమహారుద్రజపము చేసిన ఫలముతో సమానము అవగలదు. ప్రణవమును కోటి జపము చేసిన ఫలముతో సమానము కాగలదు.

ఈ దత్తాత్రేయోపనిషత్‌లోని విశేషములను శ్రవణ- మనన- ఉపాసనలు చేయువారు ఎక్కడ ఉంటే అక్కడ - వెనుకగల వందమంది, ముందు గల వందమంది పునీతులు కాగలరు.

వారు ఉన్న పంక్తిలోని వారందరు పావనులు కాగలరు.

గోహత్య, బ్రహ్మహత్య వంటి పాపములు చేసినవారు కూడా ఈ ఉపనిషత్తులో చెప్పబడిన బీజాక్షర - దత్తమంత్ర ఉపాసనచే అట్టి దోషములనుండి విముక్తులు కాగలరు. తులాభార వ్రతము సమర్పణ చేసినవారితో సమానమైన పవిత్రత సంతరించుకోగలరు.

తినకూడనివి తినిన దోషముల నుండి నిర్మలులు కాగలరు. సూర్య మంత్ర - యోగ పారీణులు (నిర్వర్తించినవారు) కాగలరు. బ్రహ్మమును ఎరిగి బ్రహ్మమే తామై ప్రకాశించగలరు. (బ్రాహ్మణుడు కాగలడు).

భక్తుడైన శిష్యునికి బోధించటంచేత గురు-శిష్యులు ఇరువురు అనంత ఫలము పొందగలరు. జీవన్ముక్తులు కాగలరు.

ఈ విధంగా భగవానుడగు శ్రీమన్నారాయణుడు బ్రహ్మదేవునికి శ్రీ దత్తాత్రేయతత్త్వమును బోధించారు. విశదపరచారు.