త్రిపాద్విభూతి మహానారాయణ ఉపనిషత్

ఈ ఉపనిషత్ ధ్యేయము (లక్ష్యము)

• ఈ ఉపనిషత్తులో పరమ తత్త్వ రహస్యమును అర్థం చేసుకొనుటకు అపరిమిత, అఖండ పరబ్రహ్మమును కొలత బద్దతలేని నాలుగు పాదములుగా కల్పించబడినది.
  
  
• మొదటిది, క్రిందదియైన అవిద్యా పాదమందు అండ పిండ బ్రహ్మాండములన్నీ ప్రకటితమైనవి.
  
  
• ఇతరములైన విద్య, ఆనంద, తురీయ పాద త్రయము సర్వాతీత మోక్ష స్థానము. మూడు పాదములు విభూతిగా కలిగిన పరమ పురుషుడు త్రిపాద్విభూతి మహానారాయణుడు.
  
  
• వస్తు జాలమంతా ఆకాశము (Space) యందే ఉన్నా, ఆకాశము వాటిచే స్పృశించబడదు. అట్లే త్రిపాద్విభూతి మహానారాయణుడు తానే దృశ్య కోటి అగుచూ దానికి అతీతముగా ఉన్నాడు. అదే ప్రతీ జీవుని, ప్రతీ వస్తువు యొక్క వాస్తవ పరమ తత్త్వ స్వరూపము అని ఈ ఉపనిషత్తుచే నిరూపించబడినది.
  
  
• ఈ ఉపనిషత్ అధ్యయనము చేత అధ్యాయికి అవిద్యా స్థితులలో భ్రమణము చేయుచున్న తన మతిని మహానారాయణ పదమునకు చేర్చి లయింపచేయును

ఒకటవ అధ్యాయము - బ్రహ్మమునందు నాలుగు పాదముల స్వరూప నిరూపణము

• చతుర్ముఖుడైన బ్రహ్మదేవుడు బహుకాలము తీవ్ర తపస్సు చేయగా మహావిష్ణువు ప్రత్యక్షమయ్యెను. అప్పుడు బ్రహ్మ పరిప్రశ్నించెను - భగవాన్! పరమ తత్త్వ రహస్యమును నాకు వివరించుము - అని. [Fundamentally, what is the essence of everything at core?]
  
  
• బ్రహ్మదేవుడు సర్వజ్ఞుడైన మహావిష్ణువును ప్రార్థన చేయును.
  
  
• ప్రసన్నుడైన మహావిష్ణువు దేవదర్శి అని చెప్పబడు అథర్వ (వేద) శాఖలోని పరమ తత్త్వ రహస్యము అని చెప్పబడు అథర్వణ మహానారాయణ ఉపనిషత్తులో గురు శిష్య సంవాదము చెప్పనారంభించెను.
  
  
• పూర్వము పరమ తత్త్వ రహస్యమైన స్వస్వరూప జ్ఞానముచే మహాత్ములు అందరూ బ్రహ్మభావము పొందినారు. దానిని శ్రవణము చేయుటచే సర్వ బంధములు సమూలముగా నశించును.
  
  
  
• బ్రహ్మము ఎట్టిది? అనగా
  • (భూత, భవిష్యత్, వర్తమానము అను) మూడు కాలములచే బాధించబడనిది బ్రహ్మము, సర్వ కాలముచే స్పృశించబడనిది బ్రహ్మము
  • సగుణ నిర్గుణ స్వరూపము బ్రహ్మము
  • ఆదిమధ్యాంత రహితము బ్రహ్మము
  • సర్వమూ కూడా నిక్కముగా బ్రహ్మమే
  • మాయాతీతము, గుణాతీతము బ్రహ్మము
  • అనంతము, అప్రమేయము, అఖండము, పరిపూర్ణము బ్రహ్మము
  • అద్వితీయము, పరమానందము, శుద్ధ బుద్ధము (Absolute Consciousness), ముక్తము, సత్య స్వరూపము, సర్వ వ్యాపకము, అభిన్నము, అపరిచ్ఛిన్నము బ్రహ్మము
  • సత్ చిత్ ఆనంద స్వప్రకాశము బ్రహ్మము
  • మనస్సుకు వాక్కునకు గోచరము కానిది బ్రహ్మము
  • అన్ని ప్రమాణాలకు అగోచరము బ్రహ్మము
  • అమిత వేదాంత వేద్యము బ్రహ్మము
  • దేశము (space) చేత, కాలము (time) చేత, వస్తువు (object) చేత పరిచ్ఛేద రహితము బ్రహ్మము
  • సర్వము పరిపూర్ణముగా బ్రహ్మమే అయి ఉన్నది
  • జాగృత్, స్వప్న, సుషుప్తి అను మూడు స్థితులకు సాక్షియైన నాలుగవది తురీయము, నిరాకారము, ఏకము బ్రహ్మము
  • అద్వైతము, నిర్వచింపలేనిది బ్రహ్మము
  • ప్రణవాత్మకము బ్రహ్మము, ప్రణవాత్మకత్వముతో చెప్పబడునది బ్రహ్మము, ప్రణవము మొదలైన అఖిల మంత్రాత్మకము బ్రహ్మము
    
    
• పాద చతుష్టయాత్మకము బ్రహ్మమ. బ్రహ్మమునకు ఆ నాలుగు పాదములు ఏవి అనగా అవిద్యా పాదము , సువిద్యా పాదము , ఆనంద పాదము, తురీయ పాదము అనునవి
  
  
• NOTE: పాదము అనునది ఒక కల్పిత విభాగము - అనిర్వచనీయము, అనిర్దేశ్యము అయిన బ్రహ్మము యొక్క పూర్ణత్వమును అర్థం చేసుకొనుటకు గురువు ముందుగా ఒక విధమైన విభజన కల్పించుచున్నాడు.
  
  
• అవిద్యా పాదము ప్రథమ పాదము, విద్యా పాదము రెండవది, ఆనంద పాదము మూడవది, తురీయ పాదము నాలుగవది
  
  
• మూల అవిద్య ప్రథమ పాదమందు ఉండును, మరే పాదమునందు ఉండదు.
  
  
• [నేను పరిమితుడను అను దృఢభావమునకు కారణము మూల అవిద్య].
  
  
• విద్య, ఆనంద, తురీయ అంశలు అన్ని (మిగిలిన మూడు) పాదములందు వ్యాపించి ఉండును
  
  
• ఆయా ప్రాధాన్యములచే ఆయా (మిగిలిన మూడు) పాదములు నిర్దేశింపబడినవి, నిజానికి ఏ భేదము లేదు.
  
  
• క్రింద ఒక పాదము (అనగా అవిద్యా పాదము) అవిద్యచేత వేరుగా ఉన్నది. పైన మూడు పాదములు శుద్ధ బోధ ఆనంద లక్షణము, అమృతము అగును.
  
  
• అందు మధ్యమ పాదము (ఆనంద పాదము) మధ్య ప్రదేశమున అమిత తేజో ప్రవాహ ఆకారమున నిత్య వైకుంఠమై ప్రకాశించును.
  
  
• అది (తత్ = బ్రహ్మము) నిర్వచింపలేనిది, నిర్దేశింపలేనిది, అఖండ ఆనంద ఏక రసాత్మకము అయినది.
  
  
• ఏ విధముగా ఐతే సూర్య మండల అంతర్గతుడై ఆ సూర్యనారాయణుడు ఉన్నాడో అమిత అపరిచ్ఛిన్న అద్వైత పరమానంద లక్షణ తేజో రాశి అంతర్గత ఆదినారాయణుడు ఆ విధముగా ప్రకాశించుచుండును.
  
  
• అతడే తురీయ బ్రహ్మము, అతడే విష్ణువు, అతడే పరమేశ్వరుడు, అతడే మాయా అతీతుడు.
  
  
• అటువంటివానిని ఎవరు తెలుసుకొనెదరో ఆ ప్రయత్నశీలుడు ఈ ఉపాసనచే ఆ మహా నారాయణుడి సాయుజ్యము పొందును అని చెప్పబడెను.
  
  
• ఇది నిస్సంశయము అని ఈ ఉపనిషత్తుచే ప్రకటించబడెను.
  
  

రెండవ అధ్యాయము - బ్రహ్మమునందు సాకార నిరాకార స్వరూప నిరూపణం

• శిష్యుడు గురువుని పరిప్రశ్నించెను - వైకుంఠమునకు, నారాయణునకు నిత్యత్వము చెప్పబడినది. అతడే తురీయము అని చెప్పబడెను కదా! వైకుంఠము సాకారము మఱియు నారాయణుడు సాకారుడు. కాని తురీయము నిరాకారము. అట్లే సాకారము అనిత్యము, నిరాకారము నిత్యము అని శృతులచే చెప్పబడుచున్నది. మరి ఎందుచేత సాకారమైన వైకుంఠమునకు, నారాయణునకు నిత్యత్వము చెప్పబడినది?
  
  
• వైకుంఠమునకు మఱియు నారాయణునకు కూడా నిత్యత్వమే ఉచితము అనునది సత్యమే అని గురువు (అనిత్యత్వమును) పరిహరించుచున్నాడు.
  
  
• సాకారుడు రెండు విధములు -
  1) ఉపాధి సహితుడు
  2) ఉపాధి రహితుడు
  
  
• నారాయణుని ఉపాధి సహిత సాకారము - కారణ కార్య జాలము (cause and effect system) నారాయణుని సాకార అవిద్యా ఉపాధి. అది బ్రహ్మము యొక్క ఒక్క అవిద్యా పాదమునందే కలదు, ఇతర మూడు పాదములందు లేదు. కనుక సమస్త అవిద్యయు ఉపాధి సహిత సాకారుడు, అతడు అవయవ సహితుడే. అవయవ సహితము వలన అవశ్యం అనిత్యమే అగును.
  
  
• నారాయణుని ఉపాధి రహిత సాకారము - ఉపాధి రహిత సాకారమునకు అవయవ రహితము వలన స్వాధికం (తనకంటే మించినది, వేరైనది) కూడా లేనిదిగానే నిరూపించబడినది. బ్రహ్మవిద్య సాకారము, ఆనంద సాకారము, ఉభయాత్మక సాకారము ఉపాధి రహిత సాకార విధములు. విద్యా ప్రాధాన్యముచే మహానారాయణుడు విద్యా సాకారుడు. ఆనంద ప్రాధాన్యముచే మహానారాయణుడు ఆనంద సాకారుడు. ఉభయ ప్రాధాన్యములచే మహానారాయణుడు ఉభయాత్మక సాకారుడు. ప్రాధాన్యముచే మాత్రమే ఇక్కడ భేదము, వస్తు తత్త్వము పరంగా ఏ భేదము లేదు అని చెప్పబడెను.
  
  
• శిష్యుడు గురువుని పరిప్రశ్నించెను - అఖండ, అద్వైత, పరమానంద లక్షణుడైన పరబ్రహ్మకు సాకారనిరాకారములు అనునవి విరుద్ధ ధర్మములు కదా! విరుద్ధ ఉభయాత్మకత్వము ఎట్లు పొసగును?
  
  
• నారాయణుని సాకార నిరాకర ఉభయాత్మకము - ఏ విధముగా సర్వగతుడైన నిరాకారుడైన మహావాయువు మఱియు ఆ మహావాయుదేవునకు ప్రాకృతికమైన విడదీయలేని స్పర్శ కలిగించుట అను ప్రసిద్ధమైన సాకార గుణమునకు అభేదము వలె, అదే విధముగా పరబ్రహ్మ సర్వాత్మకమునకు సాకార నిరాకార భేద విరోధము లేదు.
  
  
• వివిధ విచిత్ర అనంత శక్తులు కలిగిన పరబ్రహ్మ యందు స్వరూపజ్ఞానముచే విరోధము లేదు. దాని అభావమునందు (అనగా అజ్ఞానము చేతనే) అంత అనంత విరోధము కలుగును.
  
  
• సర్వ పరిపూర్ణుడైన పరబ్రహ్మ యొక్క పరమార్థమునకు సాకారము కాకుండా కేవల నిరాకారత్వం మాత్రమే అభిమతమైనచో అప్పుడు కేవల నిరాకారమైన భౌతికమైన ఆకాశమునకు వలె పరబ్రహ్మకు కూడా జడత్వము ఆపాదించబడును.
  
  
• కావున పరబ్రహ్మ పరమార్థతకు సాకారనిరాకారములు స్వభావసిద్ధములు.
  
  
• అద్వైత పరమానంద లక్షణుడైన ఆదినారాయణునకు స్వేచ్ఛానుసారముగా ఉన్మేష నిమేషములుచే (కనురెప్పలు తెఱుచుట మూయుటచే) మూల అవిద్య ఉదయ స్థితి లయములు కలుగుచున్నవి.
  
  
• అవిద్యా ఆవిర్భావ క్రమము -
  • అప్పుడప్పుడు ఆత్మారాముడైన అఖిల పరిపూర్ణుడైన ఆదినారాయణునకు స్వేచ్ఛానుసారముగా ఉన్మేషము (కనురెప్పలు తెఱుచుట) కలుగును
  • దాని నుండి పరబ్రహ్మ యొక్క క్రింది (అవిద్యా) పాదమునందు సర్వ కారణములందు మూల కారణమైన అవ్యక్త ఆవిర్భావము (మూల ప్రకృతి) కలుగును
  • మూల ఆవిర్భావ అవ్యక్తము నుండి మూల అవిద్య ఆవిర్భావమగును. [అవిద్య అంతే అజ్ఞానము కాదు. సృష్టి క్రమ నియమ జ్ఞానము అవిద్య!]
  • దాని (మూల అవిద్య) నుండి సః (తత్ = అది) అను (పరబ్రహ్మ సూచిక) శబ్ద వాచిక చిత్రమైన వర్ణములు (గుణములు) గల బ్రహ్మవిద్య ఆవిర్భవించును
  • దాని నుండి మహత్తు, మహత్తులో అహంకారము, అహంకారము నుండి పంచ తన్మాత్రలు
  • పంచ తన్మాత్రల నుండి పంచ మహాభూతములు
  • పంచ మహాభూతముల నుండి బ్రహ్మము యొక్క ఒక పాదము వ్యాప్తమై ఒక అవిద్యా అండము జనించును
  • అక్కడ (అండము రూపమున) సత్యముగా గుణాతీతుడు, శుద్ధసత్త్వమయుడు, లీల అనే గృహము కలిగిన, నిరతిశయ (సాటి లేని) ఆనంద లక్షణ, మాయ అనే ఉపాధి కలిగిన నారాయణుడు ఉన్నాడు
  • అతడు అనంతకోటి బ్రహ్మాండములు ఉత్పత్తి స్థితి లయములు చేయువాడు, అఖిల కార్య కారణ జాలమునకు మూల కారణ భూతుడు, మహా మాయకు అతీతుడు, తురీయుడు, పరమేశ్వరుడు
  • అతని (నారాయణుడు) నుండి స్థూల విరాట్ స్వరూపుడు జనించును. అతడు సర్వ కారణ మూల విరాట్ స్వరూపుడు అగును.
  • ఆ విరాట్టు అనంతమైన శిరములు, కన్నులు, చేతులు, పాదములు, చెవులు కలిగిన (పరమ) పురుషుడు. అతడు సర్వమూ ఆవరించి ఉండును.
  • ఆ విరాట్టు జ్ఞాన బల ఐశ్వర్య శక్తి తేజ స్వరూపుడు అయిఉన్నాడు. వివిధ విచిత్ర అనంత జగత్ ఆకార రూపుడై ఉన్నాడు.
  • అతడు సమస్త అవిద్య అండ వ్యాపకుడై ఉన్నాడు. ఇతని ఒక్కొక్క రోమకూపము నుండి అనంత కోటి బ్రహ్మాండముల స్థావరాలు జనించును.
  • ఆయా అన్ని బ్రహ్మాండముల యందు ఒక్కొక్క అండమందు ఒక్కొక్క నారాయణుడు జనించును.
  • ఒక్కొక్క అండ నారాయణుని నుండి హిరణ్యగర్భుడు, బ్రహ్మాండ విరాట్ స్వరూపము జనించును.
  • నారాయణుని నుండి అఖిల లోక సృష్టి చేయగల ప్రజాపతులు, ఏకాదశ రుద్రులు, అఖిల లోకాలు, ఇంద్రుడు, సర్వ దేవతలు, ద్వాదశ ఆదిత్యులు, సర్వ (అష్ట) వసువులు, సర్వ (సప్త) ఋషులు, అన్ని (పంచ) భూతములు, అన్ని ఛందస్సులు జనించును
  • కాలము, అఖిల కర్మ, మూర్తము మఱియు అమూర్తము కూడా నారాయణుడే
  • సర్వ కారణములకు మూలము, సకల కార్యములకు మూలము నారాయణుడు
  • ఆయా ద్వంద్వ విలక్షణములు (ధర్మ-అధర్మాలు, సుఖ-దుఃఖాలు, వేడి-చలి మొదలగు ద్వంద్వములు) నారాయణుడు.
    
    
• ఎవడు ఈ విధముగా తెలుసుకొనుచూ, సదా ఆ నారాయణుని ఉపాసించే ప్రయత్నశీలుడు, అతడే (ఆమే) నారాయణుడు అగును అని చెప్పుచున్నది ఈ ఉపనిషత్.
  
  

మూడవ అధ్యాయము - బ్రహ్మమునందు మూల అవిద్యా ప్రలయ స్వరూప నిరూపణం

• శిష్యుడు ఈ విధముగా అడిగెను - ప్రపంచము యొక్క ఉత్పత్తి క్రమము ఏ విధంగా జరిగినది? విశేషించి వివరించుము. దాని యొక్క తత్త్వమును తెలుసుకొనవలెనని కోరిక కలిగియున్నాను.
  
  
• ఈ విధంగా అనాదిగా కనబడుచున్న సర్వ ప్రపంచము నిత్యమా? అనిత్యమా? అనే సంశయము కలుగుచున్నది
  
  
• ప్రపంచము కూడా రెండు విధములు - 1) విద్యా ప్రపంచము 2) అవిద్యా ప్రపంచము - అని.
  
  
• విద్యా ప్రపంచమునకు నిత్యత్వము సిద్ధమే, (ఎట్లనగా) నిత్య ఆనంద చిత్ విలాసాత్మకత్వము చేత! మఱియు శుద్ధ బుద్ధ ముక్త సత్య ఆనంద స్వరూపము చేత!
  
  
• అవిద్యా ప్రపంచమునకు నిత్యత్వమా అనిత్యత్వమా అనునది ఎట్లనగా
  • ప్రవాహము (continuity) చేత నిత్యత్వము లక్షణమని కొందరు చెప్పుదురు
  • ఆది, ప్రలయములు వినబడుటచేత అనిత్యత్యము లక్షణమని ఇంకొందరు చెప్పుదురు
  • ఈ రెండు లక్షణములు కుదరవు, మరి అది ఎట్లనగా - అవిద్యా విలాసముచేత సర్వమూ కూడా సంకోచము (contraction) మఱియు వికాసము (expansion) కలిగిన మహామాయా విలాసాత్మకమే. In the current context, the Universe is explained as playful projection within the Absolute Consciousness by virtue of the concept of Maya.
  • అది ఎట్లు అనగా - బ్రహ్మము ఏకమే, అది అద్వితీయము. ఇక్కడ ఏదీ కొంచెమైనను నానా రకములుగా లేదు.
  • బ్రహ్మమునకు వ్యతిరిక్తమైనది సర్వమూ బాధితమే. అనగా ప్రపంచము బ్రహ్మమునకు వేరుగా ఉన్నది అని అనినచో బ్రహ్మము యొక్క ఏకత్వ అద్వితీయ లక్షణమునకు పొసగదు.
  • బ్రహ్మము సత్యం, జ్ఞానం, అనంతం.
  • సత్యమే (ఏది ఉన్నదో అదే) పర బ్రహ్మము.
    
    
• ఆ బ్రహ్మము నందు (చిత్) విలాస మూల అవిద్య ఉపసంహార (the act of withdrawing) క్రమము ఎట్టిదనగా
  • నాలుగు వేల యుగములు బ్రహ్మకు (హిరణ్యగర్భునకు) ఒక పగలు అగును. అదే కాల ప్రమాణము మరలా ఒక రాత్రి అగును
  • బ్రహ్మ మానము ప్రకారము ఒక్క (పగలు + రాత్రి) దినములో సత్య లోకము వరకు అన్ని లోకములకు ఉదయ స్థితి లయములు జరుగును
  • బ్రహ్మమానము ప్రకారము వంద సంవత్సరములు బ్రహ్మ యొక్క స్థితి కాలము. మరల వంద సంవత్సరములు అతనికి ప్రలయము.
  • స్థితి అంత్యమునందు అండ విరాట్ పురుషుని స్వ అంశమైన హిరణ్యగర్భుని యందు (ప్రపంచము) ప్రవేశించును
  • హిరణ్యగర్భునకు కారణమైన పరమాత్ముని, అనగా అండ పరిపాలకుడైన నారాయణుని చేరుకొనును
  • అప్పుడు జీవులు అందరూ ప్రకృతిలో లీనమగుదురు
  • ప్రలయమందు సర్వ శూన్యము అగును
  • అవిద్యా ప్రపంచము అండ పరిపాలకుడైన నారాయణుని రూపముగా విరాట్ పురుషునిలో ప్రలయము అగును
  • విరాట్ పురుషుడు తను మాయ ఉపాధిచే ఎవరి అంశయో ఆ అవిద్యాండ ఆదినారాయణునిలో లీనమగును
  • అప్పుడు తన విలాసమైన (క్రీడవంటి) మూల అవిద్య మహా మాయా విశేషణ విశేషితమైన, పరమ సూక్ష్మ మూల కారణమైన అవ్యక్తమును చేరును
  • అవ్యక్తము బ్రహ్మమందు చేరును
    
    
• ఆ విధముగా మాయా ఉపాధికుడైన ఆదినారాయణుడు స్వస్వరూపమును పొందును
  
  
• సర్వ జీవులు స్వస్వరూపమును పొందుదురు
  
  
• స్ఫటికము జపా పుష్పము సన్నిధానములో ఎఱ్ఱగా కనిపించును, అది లేనప్పుడు శుద్ధ స్ఫటికముగా ఉండును. అట్లే (నిర్గుణమైన) బ్రహ్మమునకు కూడా (స్వకీయ) మాయా ఉపాధి వశముచే గుణములు, భేదములు కలిగినట్లు ప్రతీతి కలుగును. మాయా ఉపాధి విలీనమైనచో నిర్గుణ, అవయవ రహితముగా ప్రతీతి కలుగును అనునది ఉపనిషత్ వచనము.
  
  

నాలుగవ అధ్యాయము - మహా మాయా అతీత, అఖండ, అద్వైత, పరమానంద లక్షణ, పరబ్రహ్మణ పరమతత్త్వ స్వరూప నిరూపణం

• మాయా ఉపాధి విలీనమైన అవిద్యా పాదము నిర్విశేషం, నిర్మలం, శుద్ధ బోధ ఆనంద లక్షణ కైవల్యము అగును.
  
  
• బ్రహ్మమునందు కల్పించిన నాలుగు పాదములు నిర్విశేషం అగును. అనగా ఆ నాలుగు పాదములు కూడా సమము అగును.
  
  
• కల్పిత నాలుగు పాదముల అభేదముచేత బ్రహ్మము అఖండ లక్షణ, అనంత, పరిపూర్ణ, సత్ చిత్ ఆనంద స్వప్రకాశము అగును (అని సిద్ధాంతము).
  
  
• పాదచతుష్టయాత్మకం బ్రహ్మ. అందు ఒకటి అవిద్యా పాదము, మూడు పాదములు అమృతం అగును.
  
  
• (మరొక దృక్పథములో) బ్రహ్మము మూడు పాదములు (విలక్షణములు) కలది - కైవల్యము, శాశ్వతము, పరము - అనునవి.
  
  
• ఋషివాక్యం - ఆ మహత్తరమైన పురుషుని నేను తెలుసుకున్నాను. ఆదిత్య వర్ణముతో తమస్సుకు పరమై ఉన్నాడు. అతనిని తెలుకున్నవాడే విద్వాంసుడు, ఇక్కడ అమృతుడు (మృత్యువు దాటినవాడు) అగును. మోక్షమార్గముకు వేఱొక దారి లేదు.
  
  
• తమస్సు శబ్దముచే అవిద్య చెప్పబడినది. (బ్రహ్మము యొక్క క్రింది) అవిద్యా పాదమే విశ్వ భూతములన్నీ! దానితో విశ్వమంతయూ ఆక్రమించి ఉండును. అతడు అశనము (రయము) మఱియు అనశనము (ప్రాణము) రూపమున ప్రకటితమై ఉండును.
  
  
• (బ్రహ్మము యొక్క పైన) మూడు పాదములు దివ్యాకాశమునందు అమృతమై ఉన్నవి. విద్య, ఆనంద, తురీయ అని చెప్పబడు మూడు పాదములు అమృతమై ఉన్నవి. ఆ మూడు పాదముల పైన ఊర్ధ్వముగా పురుషుడు ఉండును.
  
  
• ఆత్మా రాముడైన ఆది నారాయణుని యొక్క ఉన్మేష నిమేషముల స్వరూపము
  • పరాక్ (బాహ్య) దృష్టిచే స్వస్వరూప చింతనమే ఉన్మేషము (కనురెప్ప తెరవటం వంటిది).
  • ప్రత్యక్ (అంతర) దృష్టిచే స్వస్వరూప చింతనమే నిమేషము (కనురెప్ప మూయటం వంటిది).
  • అవిద్యా స్థితి ఉన్మేష కాలమందు ఉండును. నిమేష కాలమందు దానికి ప్రలయము జరుగును.
  • ఉన్మేష కాలమందు కార్య, కారణ, ఉపాధి భేదములచేత జీవ ఈశ్వర భేదము కూడా కనిపించును.
  • కార్య ఉపాధి కలిగినవాడు ఈ జీవుడు, కారణ ఉపాధి కలిగినవాడు ఈశ్వరుడు.
  • కారణము (Cause) ఈశ్వరుడు, కార్యము (Effect) జీవుడు (మఱియు జగత్).
  • NOTE: కనుక అన్ని కారణములకు మూల కారణము ఈశ్వరుడే! మనం పొందే మంచి చెడు అనుభవాలకు ఇతర జీవులు కారణము అనుకున్నచో బంధము కలుగును, అట్లు కాక ఈశ్వరుడే కారణము అనే భావ జాలము ముక్తికి సోపానమగును.
  • NOTE: జీవుడు & ఈశ్వరుడు రెండూ నేనే. కాలము (Time), దేశము (Space), కర్మ (Causation) చేత నేను పరిమితుడను అని అనుకున్నప్పుడు నన్ను జీవుడు అంటారు; వాటి చేత నేను పరిమితుడను కాను అని convince అయినప్పుడు నన్ను ఈశ్వరుడు అంటారు.
    
    
• మహామాయా విలాసము
  • ఈశ్వరుని మహామాయ ఆయన అజ్ఞానుసారము వర్తించును, ఆయన సంకల్పమును అనుసరించును
  • (ఆ మహామాయ) మహావిష్ణువుకు క్రీడా (లీలా) శరీర రూపిణి
  • బ్రహ్మాదులకు కూడా అగోచరము
  • ఎవరు విష్ణువునే భజించుదురో వారే ఆ మహామాయను తరింతురు, ఇతరులు ఏ విధమైన వివిధ ఉపాయముల చేత కూడా దాటలేరు
  • అవిద్యా కార్యములు అంతఃకరణములకు అతీతముగా (by transcending) కాలమును అనుసరించి జనించును
  • బ్రహ్మ చైతన్యము వాటియందు (అవిద్యా కార్యములందు) ప్రతిబింబితం అగును. ప్రతిబింబములే జీవులు అని చెప్పబడును.
  • బుద్ధి, ఉపాధి చేత నానాత్వమే కాని వేరు భేదము లేదు
  • అవిద్యమాన నిస్సారమైన (worthless and insignificant) విషయ సుఖములే ఆశయముగా ఈ అసార సంసార చక్రములో సర్వ జీవులు తిరుగుచుందురు
• సర్వ పరిపూర్ణుడైన నారాయణుడే స్వకీయ హేలతో స్వేచ్ఛగా ఉన్మేష నిమేషములచే ఎల్లప్పుడూ క్రీడించును
  
  

ఐదవ అధ్యాయము - సంసార తరుణ ఉపాయ కథన ద్వారా పరమ మోక్ష మార్గ స్వరూప నిరూపణం

• వర్షా కాల ప్రారంభమునందు ఏ విధముగా కప్పలు మొదలైనవి ఉద్భవించునో ఆ విధముగా పూర్తిగా నశించిన అవిద్య ఆదినారాయణుని ఉన్మేష (కనురెప్పలు తెఱచుట) కాలములో మరలా ఉదయించుట జరుగును.
  
  
• జన్మ జన్మ దుష్కర్మ వాసనా బలము చేత దృఢతరమైన దేహాత్మ (దేహమే నేను) భ్రమ కలుగును, దేహ ఆత్మ వివేకము కలుగదు.
  
  
• వాసనా బలము చేత సంసారమునందే ప్రవృత్తి కలుగుచున్నది, దాని నివృత్తికి ఉపాయము తోచుటలేదు.
  
  
• తత్ (బ్రహ్మము) యొక్క స్వరూప జ్ఞాన అభావము వలన, బంధము ఎట్టిది? మోక్షము ఎట్టిది? అను విచార అభావము వలన, అజ్ఞాన ప్రాబల్యము వలన, భక్తి జ్ఞాన వైరాగ్య అభావము వలన బ్రహ్మసుఖము పొందవలెనను ప్రవృత్తి కలుగదు.
  
  
• అసత్ సంసారము నుండి తరించు ఉపాయము ఎట్లు అనగా -
  • సత్కర్మ వలన సత్పురుషుల సాంగత్యము కలుగును
  • దాని వలన విధి నిషేధముల వివేకము కలుగును
  • దానితో సదాచార ప్రవృత్తి కలుగును
  • సదాచారము వలన అఖిల పాప క్షయము కలుగును
  • దాని వలన అంతఃకరణము అతి విమలము అగును
  • అందుచే సద్గురు కటాక్షమును అంతఃకరణము కోరుకొనును
  • అప్పుడు భగవంతుని కథాశ్రవణ ధ్యానాదుల యందు శ్రద్ధ కలుగును
  • దానిచేత హృదయ స్థితమై అనాదిగా ఉన్న దుర్వాసనా గ్రంథి (psychological block) వినాశము అగును
  • సద్గురు కటాక్ష లేశ విశేషముచే అచిర కాలములోనే తత్త్వ జ్ఞానము కలుగును
  • గురువు ఉపదేశము లేకుండా శతకోటి కల్పములకు కూడా తత్త్వజ్ఞానము కలుగదు
  • సర్వ సిద్ధులు సిద్ధించును, సర్వ బంధములు బాగుగా నశించును
  • శ్రేయస్సులు మఱియు విఘ్నములు సర్వము (వాటి పట్ల ఆసక్తి) ప్రలయము చెందును
  • అప్పుడు హృదయ స్థితములైన సర్వ కామములు వినాశమగును
  • పరమాత్మ దర్శన భావము ప్రకటితమగును
  • అప్పుడు దృఢతరమైన వైష్ణవీ భక్తి జనించును
  • అంతట వైరాగ్యము కలిగి బుద్ధిలో విజ్ఞాన ఆవిర్భావమగును
  • అభ్యాసము వలన ఆ జ్ఞానము క్రమేణా పరిపక్వమగును
  • పక్వమైన విజ్ఞానము వలన జీవన్ముక్తి కలుగును
  • అప్పుడు శుభ అశుభ కర్మలు అన్నీ వాసనలతో సహా నశించును
  • సర్వ జగములు నారాయణమయములుగా భాసించును
  • నారాయణునికి వ్యతిరిక్తము కొంచెమైనా లేదు అని గ్రహించి ఉపాసకుడు సర్వత్రా విహరించును
    
    
• ఈ మహాపురుషునకు ఎప్పుడు దేహత్యాగ ఇచ్ఛ కలుగునో అప్పుడు వైకుంఠ వాసులు అందరూ వచ్చెదరు
  
  
• భగవంతుని ధ్యాన పూర్వకముగా హృదయ కమలము యందు వ్యవస్థితమైన ఆత్మను తన అంతరాత్మను బాగుగా చింతించుచూ హంస మంత్రమును (సోzహం) ఉచ్చరించుచూ, బాగుగా మనస్సును నిరోధించి, మఱియు దేహములో పైకి చరించు వాయువుతో సహా ఓంకారముతో ప్రణవార్థమును అనుసంధానము చేయుచూ, నెమ్మది నెమ్మదిగా బ్రహ్మ రంధ్రము నుండి (ప్రాణశక్తి) బయటకు వెడలి ప్రాకృతమైన పూర్వ దేహమును త్యజించి మంత్రమయ, శుద్ధబ్రహ్మ తేజోమయ, నిరతిశయ, ఆనందమయ మహావిష్ణు సారూప్య విగ్రహం పరిగ్రహించును
  
  
• సూర్యమండల అంతర్గతముగా నిరతిశయ ఆనందమయ అమర (కాంతి) నదీ ప్రవాహమును ఆకర్షించి, భావనచే అక్కడ స్నానము చేసి, ఆత్మపూజను చేయవలెను
  
  
• తాను సాక్షాత్తు నారాయణుడే అయి తరువాత గురు నమస్కార పూర్వకముగా ప్రణవ గరుడుని ధ్యానించి విష్వక్సేన పరిపాలితుడై వైకుంఠ సమూహముతో పరివేష్టితుడై, ఆకాశ మార్గమున ప్రవేశించి, సత్య లోకము ప్రవేశించి, బ్రహ్మను పూజించును
  
  
• ఉపాసకుడు శైవుని ఈశాన కైవల్యము పొంది, మహర్షి మండలములను అతిక్రమించి, సూర్య చంద్ర మండలములను భేదించి, ధృవ మండలము దాటి, శింశుమార (ప్రజాపతి) చక్రమును భేదించి వైకుంఠమును చేరును
  
  
• ఇంకా పైకి వెళ్లి విరాజ నదిలో మునిగి అక్కడ సూక్ష్మ శరీరమును వదిలివేసి, కేవల మంత్రమయ దివ్య తేజోమయ నిరతిశయ ఆనందమయ మహావిష్ణు స్వరూపము వంటి విగ్రహము (ఆకారము) పరిగ్రహించును
  
  
• ఇంకా పైకి పైకి వెళ్లి తేజోమయ చిన్మయ ఆనంద పరిపాలకుడైన ఆదినారాయణుని ధ్యానించి, ఆయన అనుజ్ఞతో ఇంకా పైకి పైకి వెళ్లి పంచ వైకుంఠములు అతీతముగా అష్ట విరాట్ కైవల్యం పొంది, ఆ విరాట్టుని బాగుగా ఆరాధించి ఉపాసకుడు పరమానందం పొందును.
  
  

ఆరవ అధ్యాయము - పరమ మోక్ష మార్గ స్వరూప నిరూపణం

• బ్రహ్మాండములో నేను ఒక చిన్న విభాగము అను భావన నుండి నాలోనే అండ పిండ బ్రహ్మాండములు ఉన్నాయి అనే బ్రహ్మ భావములో ఉపాసకుడు రమిస్తున్నాడు
  
  
• సావరణమైన (తన బుద్ధి ఇరుక్కుని ఉన్న) బ్రహ్మాండమును భేదించి (ప్రజ్ఞతో దాటి), అంతటా పరికించి బ్రహ్మాండ స్వరూపమును నిరీక్షించి, పరమార్థమున దాని స్వరూపమును బ్రహ్మజ్ఞానముచే తెలుసుకొనును
  
  
• బ్రహ్మాండము కోడి గ్రుడ్డు ఆకారమున మహత్తర సమష్టి ఆకారమున ఉండును
  
  
• బ్రహ్మాండము పంచ మహాభూతములచే ఆవృతమైనది, మహత్తర అహంకృతి (అహంకారము) మఱియు తమస్సు అనే మూల ప్రకృతి చేత పరివేష్టింపబడినది
  
  
• ఈ బ్రహ్మాండము నారాయణునికి ఆడుకునే బంతి వంటిది
  
  
• ఈ బ్రహ్మాండము పైన మఱియు చుట్టూ ఇటువంటి అనంత కోటి బ్రహ్మాండములు ప్రకాశించుచున్నవి
  
  
• మహా జలాశయములో ఉండే చేపలు, బుడగల అనంత సంఘముల వలె బ్రహ్మాండములు మహానారాయణునిలో భ్రమించుచున్నవి
  
  
• సమస్త బ్రహ్మాండ అంతర బాహ్య ప్రపంచ రహస్యము బ్రహ్మజ్ఞానముచే తెలుసుకొని, సమస్త బ్రహ్మాండ జాలమును ఉల్లంఘించి, అనంత మహామాయా శక్తి సమష్టి ఆకారుడై, మూల ప్రకృతికి జననియైన అవిద్యా లక్ష్మిని ధ్యానించి, సమస్త బ్రహ్మాండ సమష్టికి జననీయైన వైష్ణవీ మహామాయకు (హృదయములోనే) నమస్కారము చేసి, ఆమె అనుజ్ఞ తీసుకొని, పైకి పైకి వెళ్లి, మహావిరాట్ పదము పొందును
  
  
• మహావిరాట్ స్వరూపము ఎటువంటిది అనగా సమస్త అవిద్యా పాద స్వరూపము విరాట్టు, విశ్వమంత కన్నులు కలిగినది, విశ్వమంత చెవులు కలిగినది, విశ్వమంత హస్తములు కలిగినది, విశ్వమంత పాదములు కలిగినది, మనస్సు వాక్కులకు అగోచరము
  
  
• ఆ విరాట్టుని అనుగ్రహము పొంది మఱియు ఇంకా పైకి పైకి వెళ్లి, వైష్ణవీ మహా యోగమాయ పదమును పొందును. (ఆ పరబ్రహ్మమునకు) సమస్త స్వరూప విరోధ కారిణియైన, అపరిచ్ఛిన్న తిరస్కరణి ఆకారమైన (ఏకత్వమునకు వ్యతిరిక్తమైన లక్షణములు ప్రకటించు) వైష్ణవీ మహా యోగమాయ రూపము దాటి, ఇంకా పైకి వెళ్లి, అవిద్యా పాద వైకుంఠము ఉపాసకుడు చేరును
  
  
• సావరణమైన (hidden) అవిద్యాండమును భేదించి, అవిద్యా పాదము ఉల్లంఘించి, విద్య అవిద్యల సంధిలో భాసించుచున్న విష్వక్సేన వైకుంఠపురమును పొందును
  
  
• భగవత్ అనంత విభూతి విధి నిషేధ పరిపాలకుడు, సర్వ ప్రవృత్తి సర్వ హేతు నిమిత్తకుడు, అఖిల అపవర్గ (దేహాత్మ భావన నుండి విడుదల చేయు) పరిపాలకుడు, అమిత విక్రముడు, ఇటువంటి విష్వక్సేనుని ధ్యానించి విద్యామయ అనంత సముద్రములను పొందును
  
  
• అవి దాటి మంత్రమయ శరీరమును వదలిపెట్టి, విద్యానందమయ అమృత దివ్య శరీరమును పరిగ్రహించి నారాయణ సారూప్యమును పొందును
  
  
• అమోఘమైన తన మంద కటాక్షముచే మూల అవిద్యా ప్రలయము చేయు అద్వితీయము, ఏకము, అనంత మోక్ష సామ్రాజ్య లక్ష్మిని ధ్యానించి శ్రీ తులసీ వైకుంఠ పురము పొందును
  
  
• సర్వ పరిపూర్ణుడైన మహావిష్ణువు యొక్క సర్వాంగములయందు విహరించు నిరతిశయ సౌందర్య లావణ్య అధిదేవతను శ్రీసఖి తులసి లక్ష్మిని ధ్యానించి బోధానంద వనము చేరును. బోధానంద వనము మధ్యలో శుద్ధ బోధ ఆనంద వైకుంఠము కలదు
  
  
• తన స్వరూపముతో అవస్థితుడైన ఉపాసకుని అవలోకించి ఆదినారాయణుడు తన సింహాసనమునందు ఉపాసకుని సంస్థాపించి - నీవు బ్రహ్మము, నేను బ్రహ్మము, ఇరువురికి భేదము లేదు, నీవే నేను, నేనే నీవు - అని చెప్పి ఆదినారాయణుడు అంతర్ధానమయ్యెను.

ఏడవ అధ్యాయము - పరమ మోక్ష స్వరూప నిరూపణ ద్వారా త్రిపాద్విభూతి పరమ వైకుంఠ మహానారాయణ యంత్ర స్వరూప నిరూపణం

• అప్పుడు ఉపాసకుడు సర్వత్రా అవస్థితులైన బ్రహ్మానందమయములగు అనంత వైకుంఠములను అవలోకించి నిరతిశయ ఆనంద సాగరుడు అగును.
  
  
• అక్కడ సుదర్శన వైకుంఠపురం ప్రకాశించును, దాని మధ్యలో సుదర్శన మహాచక్రం ఉన్నది. ఆ సుదర్శన మహాచక్రం - చేసిన దుష్ట కర్మల నుండి తరింపజేసి, పాపము అను శతృవును దాటింపజేయును.
  
  
• దాని యొక్క నాభి మండల సంస్థానమున ఉపలక్ష్యముగా (to be understood by inference) నిరతిశయ ఆనంద దివ్యతేజోరాశి ఉన్నది. దాని మధ్య సంస్థానమున ఒకేసారి ఉదయించిన అనంత కోటి రవి ప్రకాశము గల సుదర్శన పురుషుడు విరాజిల్లును, సుదర్శన పురుషుడే మహావిష్ణువు.
  
  
• అనంత నిరతిశయ ఆనంద సముద్రములను దాటి ఉపాసకుడు క్రమేణా అద్వైత సంస్థానమును పొందును.
  
  
• అద్వైత స్థానము పరమ చిత్ విలాస సమష్టి ఆకారము, అక్షరము, అనిర్దేశ్యము, కూటస్థము, అచలము, ధ్రువము, దిక్కులు దేశము కాలము లేనిది, అంతరమున మఱియు బాహ్యమున తోచుచున్నదంతా వ్యాపించి పరిపూర్ణమై ఉన్నది.
  
  
• దాని మధ్యలో అమిత ఆనంద చిత్ రూప అచలముగా సంస్థాపితమై ఉన్నది త్రిపాద్విభూతి వైకుంఠ స్థానం. అదే పరమ కైవల్యము, అదే అనంత ఉపనిషత్తులచే శోధింపబడుచున్నది.
  
  
• పరమ వైకుంఠ నారాయణ యంత్రం, దాని నిర్మాణము ఈ ఉపనిషత్తులో వర్ణించబడినది. యంత్రము చిన్మయానందము, వాక్కునకు అగోచరము, అనంత తేజోరాశి అంతర్గతము, తురీయము, తురీయాతీతము, నాదబిందు కళాది ఆత్మస్వరూపము. భౌతికంగా నిర్మించుకున్న యంత్ర సూచకముగా అనిర్దేశితమైన, అద్వైత పరమానంద లక్షణ ఆదినారాయణుని ధ్యానించవలెను.
  
  

ఎనిమిదవ అధ్యాయము - పరమ సాయుజ్య ముక్తి స్వరూప నిరూపణం

• బ్రహ్మదేవుని ప్రశ్న - భగవాన్! మహానారాయణా! శుద్ధ అద్వైత పరమానంద లక్షణ పరబ్రహ్మవైన నీకు ఏ విధముగా విరుద్ధమైన (సాకారమైన) వైకుంఠ ప్రాసాద ప్రాకార విమానాది అనంత వస్తు భేదములు కలుగుచున్నవి?
  
  
• విష్ణువు - ఏ విధముగా శుద్ధ సువర్ణమునకు కటకము (కంకణం), మకుటము (కిరీటము), అంగద (భుజకీర్తులు) మొదలగు వాటితో భేదమున్నదో, అదే విధముగా అద్వైత పరమానంద లక్షణ పరబ్రహ్మమైన నాకు సర్వ ద్వైతము అభివ్యక్తమే (manifestation by virtue of attribution for value addition) అగుచున్నది. సర్వము నా స్వరూపమే. నాకు వ్యతిరిక్తము అణుమాత్రమూ లేదు.
  
  
• ఒక్క అవిద్యా పాదమందే అనంత కోటి బ్రహ్మాండములు ఇమిడి ఉన్నవి. (బ్రహ్మము నందు చెప్పబడిన మిగిలిన) పాద త్రయము (విద్య, ఆనంద, తురీయ పాదములు) పరమ మోక్షము, పరమ వైకుంఠము, పరమ కైవల్యము.
  
  
• "అహం బ్రహ్మ" అనే భావనతో సత్ చిత్ ఆనంద ఆత్మ ఉపాసకుడు సర్వ పరిపూర్ణ అద్వైత పరమానంద పరబ్రహ్మయైన నారాయణుని యందు సత్ చిత్ ఆనంద ఆత్మకుడను నేను, జన్మలేనివాడను నేను, పరిపూర్ణుడను నేను అని ప్రవేశించును. పిమ్మట ఉపాసకుడు నిస్తరంగ, అద్వైత, అపార, నిరతిశయ, సత్ చిత్ ఆనంద సముద్రుడు అగును.
  
  
• కరచరణములు (కాళ్లు చేతులు) మొదలగునవి కలిగిన మూర్తి, విశిష్ట మండలములు మొదలగునవి (ఉపాసన కొఱకు) ఆలంబనము (support) చేసినచో అది సాలంబ యోగము.
  
  
• సర్వకామాది అంతఃకరణ వృత్తులకు సాక్షిగా ఆలంబన శూన్యముగా (without support) "తత్" భావనము చేయుట నిరాలంబ యోగమ. అమానత్వము (గర్వము లేకుండుట) మొదలగు లక్షణ ఉపలక్షణములు ఏ పురుషునకు ఉన్నవో అతడే నిరాలంబ యోగమునకు అధికారి.
  
  
• చతుర్ముఖుడైన బ్రహ్మదేవుడు మొదలైన వారెవరికైనా కూడా విష్ణుభక్తి లేకుండా కోటి కల్పములకైనా మోక్షము లభించదు. కారణము లేనిదే కార్యము కలుగదు అనునట్లు భక్తి లేనిదే బ్రహ్మజ్ఞానము కూడా ఎన్నటికీ కలుగదు.
  
  
• దేవదర్శి అని చెప్పబడు అథర్వ (వేద) శాఖలో గురు ఉపదేశం ద్వారా ఈ ఉపనిషత్ వ్యాఖ్యానము శ్రద్ధగా విని, సమస్త పరమతత్త్వ రహస్యమును బాగుగా అర్థము చేసుకొని, గురు అనుజ్ఞచేత క్రమేణా భక్తి నిష్ఠుడై, భక్తి అతిశయముచే పూర్ణ జ్ఞానము పొంది, దాని వలన అనాయాసముగా శిష్యుడు సాక్షాత్ నారాయణుడు అయ్యెను.
  
  

Tripȃd Vibhooti Mahȃ Nȃrȃyana Upanishad
Languages: Telugu and Sanskrit
Script: TELUGU
Sourcing from Upanishad Udyȃnavanam - Volume 6
Translation and Commentary by Yeleswarapu Hanuma Rama Krishna
NOTE: Changes and Corrections to the Contents of the Original Book are highlighted in Red
REQUEST for COMMENTS to IMPROVE QUALITY of the CONTENTS: yhrkworks@gmail.com